Reflecties op de wereld

Mens-zijn in de wereld Louis Steeman

‘We dwalen weg van wat essentieel is voor mens-zijn in de wereld.’

Er is een breed gedeeld gevoel dat we de gevangene zijn geworden van een wereld op drift. We zijn verzeild geraakt in een versnellingskringloop die samengaat met bureaucratisering, technocratisch inrichten van werkzaamheden en uitputting van mens en natuur. Dat leidt tot structurele dwang en knoerthard werken zonder wezenlijke vooruitgang. Rosa [1] noemt dat treffend ‘dynamische stilstand’.

Reflecties op de wereld waarin we leven Louis Steeman

Dynamische stilstand

Volgend jaar zullen we nog sneller, efficiënter, innovatiever en beter moeten worden om onze plaats in de wereld te behouden [1]. Deze versnelling is meritocratisch van aard. Dat wil zeggen dat taken en te behalen targets worden opgelegd aan individuen. Succesvol zijn en falen wordt een persoonlijke zaak.

Veranderen is dan versnellen om niet achterop te raken. Stilstand is achteruitgang. Om aangehaakt te blijven moet je mee met de technologische ontwikkelingen, de druk uit de omgeving en de eisen van het systeem. De versnelling leidt tot een focus op planning, taken en afvinklijstjes met deadlines, op wat moet gebeuren van ‘het systeem’. Daar komt bij de noodzaak om fouten van negatieve bij-effecten te herstellen die de versnelling onvermijdelijk met zich meebrengt. Denk aan toetsdruk in het onderwijs, achteraf corrigeren van bureaucratische ellende (toeslagenaffaire), omgaan met weerstand bij medewerkers, opruimwerkzaamheden van de vervuiling van water, grond en lucht enz. Problemen domineren de besluitvorming. Vraagstukken blijven onopgelost. In de drukte van de waan van de dag creëren we telkens nieuwe problemen en krijgen we het morgen nog zwaarder.

Daarmee lijken we samen weg te dwalen van wat essentieel is voor mens-zijn in de wereld: deelgenoot zijn in een gemeenschap van waarden.

De tragiek is die van een grenzeloze tredmolen waarin je druk bent zonder dat je het gevoel hebt betekenis toe te voegen. Techno-bureaucratisering ontneemt unieke mensen vrije ruimte om hun bijzondere kwaliteiten en ontwikkelkrachten in te zetten voor gezonde gemeenschap en een gezonde natuur.  Gehoorzaamheid en verzet nemen het over van eigenaarschap. Er is geen ruimte voor het meest wezenlijke van mens-zijn in de wereld: het verlangen om als persoon gezien en gehoord te worden, erbij te horen, betekenisvolle bijdragen te leveren en jezelf te ontwikkelen. Je uniciteit doet er niet toe. De klus moet geklaard. Bij veel mensen leidt het tot burn-out. In een omgeving van dynamische stilstand maken al je inspanningen het leven niet betekenisvoller

Hoe doorbreek je de cirkel van dynamische stilstand? Belangrijkste is wel om bij elke beslissing ruimte te laten voor mensen om hun persoonlijke ontwikkelkrachten te verbinden met de ontwikkeling van anderen, teams en organisatiesystemen.

Complexe vraagstukken?….. versterk het web van relaties

Complexe vraagstukken zijn complex omdat ze, als een virus, iedereen en alles in het systeem besmetten.

In een gemeenschap zijn we als door inzichtbare draden met elkaar verbonden. Denk aan bomen in een bos die door schimmels met elkaar zijn verbonden in een wood-wide-web. Hannah Arendt spreekt van een ‘web van relaties’. Complexe vraagstukken besmetten het web van relaties. Ze grijpen diep in in het denken en doen van individuen en in hun onderlinge samenwerking.  Trachten deze vraagstukken beleidsmatig op te lossen werkt dan ook niet.

Er is hoop. Hetzelfde relatienetwerk dat het virus van complexe vraagstukken in zich meedraagt, is ook het netwerk dat de ontwikkelkracht van ieder individu en elk team verbindt. Mensen en teams kunnen in hetzelfde netwerk onderling afstemmen op welke specifieke wijze zij zullen bijdragen aan een betekenisvolle uitweg uit het vraagstuk.

Ontwikkelingsgericht leiderschap richt haar invloed niet enkel op de individuen, of op de aperte teams, maar juist op het web van relaties en het systeem als geheel. Drie leidende principes die de kracht van het web van relaties versterken zijn: iedereen wordt gezien en gehoord, afgestemde autonomie en inclusieve besluitvorming.

[1] Rosa, Hartmut. Leven in tijden van versnelling. Pleidooi voor resonantie. 2023. Boom uitgevers, Amsterdam