Ken je dat gevoel dat je je weer eens hebt laten gijzelen door een van je teamleden, door je leidinggevende of door een collega uit de leiding?
Je bent bijvoorbeeld akkoord gegaan met een verzoek omdat je bang bent dat die ander zich anders ziek meldt of je zit een gesprek uit met iemand die weer eens komt zeuren: ‘een keer per week moet ie z’n ei kwijt’ of je laat het gebeuren dat iemand bot tegen jou doet omdat hij nu eenmaal hoger in de hiërarchie staat of je accepteert dat iemand slechte kwaliteit levert met de verzuchting: ‘mission impossible’.
Je baalt en hebt het gevoel klem te zitten. Je voelde je de redder of het slachtoffer van iemand en tegelijk is er in je binnenwereld de verontwaardigde stem van de aanklager: ‘wat een vervelende vent! Dan weet je: ‘ik ben weer eens in de drama-driehoek terecht gekomen’.
Drama-driehoek: groot organisatie-leed
Als je in de drama-driehoek terecht komt voel je je 100% slachtoffer, redder of aanklager en dat levert je enkel frustraties op. De redder transformeert in slachtoffer en vervolgens in aanklager of omgekeerd. Een naar bij-effect van de drama-driehoek is dat – terwijl je met iemand in gesprek bent, of terwijl je deelneemt aan een overleg – in je hoofd – een ‘tweede gesprek’ gaat lopen. In dat tweede gesprek zeg je dingen tegen jezelf als: ‘heb je hem weer’, ‘begrijpt ie nou niet hoe vervelend dit is?’, ‘zou hij dat thuis ook doen?”, ‘je zal er maar mee getrouwd zijn’, ‘straks kan ik gelukkig weer gewoon aan het werk’, ‘van een professional verwacht je dit toch niet’. Gegarandeerd dat die ander ook een tweede gesprek voert in zijn hoofd. Van een echt open contact is dus geen sprake.
Het afgelopen jaar begeleidde ik een aantal intervisiegroepen van teamleiders en locatiedirecteuren. Veel van de ingebrachte casussen draaide om het energie-vretende en machteloze gevoel dat het rondjes draaien in de drama-driehoek met zich meebrengt.
Hoe daaraan te ontsnappen?
Een van de mogelijkheden om uit de drama-driehoek te stappen is fier en resoluut voor de winner–driehoek te gaan. In plaats van aanklager kies je ervoor assertief te zijn, de redder in je wordt zorgzaam en in plaats van slachtoffer te zijn aanvaard en erken je je eigen kwetsbaarheid. Je ontsnapt pas uit de gijzeling van de drama-driehoek als je zowel assertief, als zorgzaam, als kwetsbaar kunt zijn. Dus je zegt waar jij voor staat, wat jij wilt en wat je niet voor je rekening neemt. Je zorgt goed voor jezelf, bent zorgzaam voor de ander maar je gaat niet lopen pamperen. En – doorslaggevend – net als ieder ander mens ben je kwetsbaar. Als je kunt aanvaarden dat je ook kwetsbaar bent en dat verdriet en pijn bij het leven hoort, hoef je geen slachtoffer te zijn.
Niet-weten
Kenmerk van de drama-driehoek is dat die ander ‘in’ jou gaat zitten. Je voelt je schuldig, aangevallen of gemanipuleerd door de ander. Het innerlijk gesprek dat ‘in’ je op gang komt is een signaal daarvan. Je gaat als het ware voor de ander denken of je bent bang voor wat de ander zou kunnen gaan doen. De verleiding je heil te zoeken in strategische spelletjes en tactische manoeuvres is dan groot. Maar die weg heeft een rode loper naar de drama-driehoek. De stap naar de winner-driehoek is gezond voor beide partijen en die begint met je los te maken uit de symbiose met die ander. ‘Ik ben ik en jij bent jij’. Allebei assertief, zorgzaam en kwetsbaar. In de winner-driehoek neem je verantwoordelijkheid voor je eigen denken, voelen en doen. Als jij die stap zet wil nog niet zeggen dat die ander dat ook doet. De drama-driehoek is voor veel mensen comfortabeler dan de winner-driehoek. In de drama-driehoek krijg je aandacht door te klagen, door slachtoffer te zijn of door voor anderen te gaan zorgen.
Hoe kun je dan toch met die ander – in de relatie – de stap zetten naar het psychologisch gezondere contract van de winner-driehoek?
Dat begint met het loslaten van (voor)oordelen en erkennen dat je niet–weet wat je niet-weet, namelijk wat de ander werkelijk wil, welke zorgen iemand heeft en waarin hij of zij zich kwetsbaar voelt.
Enkele tips en principes voor het gesprek
Noot: zoek je eigen stijl, je eigen signatuur en voorkom dat het ‘plastic’ wordt.
- Ga uit van niet weten. Je kunt vooraf niet-weten welke waardevolle zaken jij en de ander in de toekomst gaan teweegbrengen. De ontmoeting met die ander is dan ook niet ‘lastig’ maar ‘interessant’.
- Zorg dat je eerst de ander begrijpt. Pas daarna is het belangrijk dat jij begrepen wordt (dit principe heb ik gejat van Stephen Covey: ‘Het derde alternatief’).
- Zoek samen uit wat jullie zorgen zijn, waarover jullie je boos maken, wat jullie zouden willen en waar jullie je kwetsbaar bij voelen.
- En, hier draait het om, neem de zorgen, angsten, boosheid en verlangens van de ander niet over. Mooi als je hier stevig in kunt zijn.
- Bevrijd je uit de gijzeling door het ‘tweede gesprek’ dat mogelijk toch in je hoofd op gang komt te delen met je gesprekspartner(s).
Als het contact over bovenstaande open en zonder bijgedachten is kun je samen werken aan co–creatie: het zakelijk én psychologisch contract dat de basis is voor een betekenisvolle samenwerking. Ook hier is niet-weten, dus ook vooraf niet invullen, de basishouding:
- Als we weten wat jij en ik willen, wat willen we dan samen, hoe gaan we dat aanpakken en wie levert welke bijdrage?
- Als ieder van ons goed voor zichzelf zorgt, wat kunnen we dan voor elkaar betekenen?
- Als ieder van ons op onze eigen manier kwetsbaar is, wat betekent dat dan voor hoe we samenwerken?
