Navigeer naar de inhoud

Onderwijs in ontwikkeling

Er zijn opwindende ontwikkelingen gaande in het onderwijs. We nemen afscheid van aanbodgericht gehoorzaamheidonderwijs en bewegen naar ontwikkelingsgericht onderwijs. 

Hoe iemand zich ontwikkelt kun je vooraf niet weten.  Sterker, door te aanvaarden dat je dat niet weet komt er ruimte voor ontwikkeling.

Het is een ware transformatie. In dat onderwijs is de leerling geen object meer in een onderwijsprogramma maar eigenaar van zijn eigen ontwikkeling. De uitdaging van dat onderwijs is omstandigheden te creëren waarin leerlingen, docenten en teams verantwoordelijkheid kunnen nemen voor hun eigen ontwikkeling én voor hun bijdrage aan die van anderen.

Klassiek ingerichte onderwijsorganisaties zijn ongeschikt voor ontwikkelingsgericht onderwijs. Leiderschapsstijlen die voorheen succesvol waren voldoen niet meer.

Daaraan vasthouden staat ontwikkeling in de weg.

Dat roept de vraag op hoe dan wél leiding te geven in deze transformatie en wat dat betekent voor de inrichting van de organisatie.

Over dit boek

In de Kracht van niet-weten neem ik je mee op reis naar de tekortkomingen van oud organiseren en de essenties van ontwikkelingsgericht organiseren. Een trektocht, waarbij je steeds meer bewust wordt wat los te laten en waar ruimte voor te maken.

Het boek biedt praktische handreikingen bij de dilemma’s en vragen die op je pad komen van ieder die een bijdrage wil leveren in de transformatie naar ontwikkelingsgericht organiseren: docenten, begeleiders, coaches, teamleiders, schoolleiders en toezichthouders.

Vasthouden aan hard organiseren

Het is een verleidelijk perspectief om vast te houden aan aanbodgericht gehoorzaamheidsonderwijs en hard organiseren. Deze vorm van organiseren van het onderwijs heeft ons al meer dan 100 jaar veel opgeleverd. Veilig ook, want het is vertrouwd. Deze weg leidt naar een -door experts, technici en managers in boardrooms- gereguleerde wereld. Het is de weg van de nieuwe gehoorzaamheid die wordt afgedwongen door regels, protocollen, beleid en managementinstrumenten. Daarbij worden nieuwe technologieën toegepast die leerlingen, docenten en teamleiders afhankelijk maken.

Bewegen naar ontwikkelingsgericht organiseren

Steeds meer scholen maken ruimte voor de leerling en diens persoonlijke ontwikkeling. Niet omdat het moet van anderen of om te voldoen aan de regels die anderen hebben bedacht, maar omdat het betekenisvol, interessant en opwindend is. Het past daarom beter bij de uitdagingen waar de wereld voor staat: onze toekomst vormgeven, samen met anderen en vanuit menselijke kwaliteiten, talenten en waarden. Technologische oplossingen zijn daaraan dienstbaar.

De transformatie naar ontwikkelingsgericht onderwijs

zou moeten voorzien in de volgende bewegingen:

1. Van maakprocessen naar ontwikkelingsprocessen;
2. Van gehoorzaamheid naar verantwoordelijkheid;
3. Van aanbodsturing naar samenwerken;
4. Van kaders naar ruimte (voor game én play);
5. Van hard organiseren naar losjes en ontwikkelingsgericht organiseren.

Niet-weten

Ontwikkelingsgericht leven betekent dat je aanvaardt dat je niet weet hoe het voor je is om te leven in een volgende fase van je leven. En hoe je je uniciteit tot leven gaat brengen in een toekomst die er nog niet is.

Door te experimenteren ga je een nieuwe relatie aan met de wereld. Je verbindt en begrenst je anders en je brengt iets anders teweeg. Experimenteren is leren en ontwikkelen ineen.

Je maakt ruimte vrij om te spelen met de ambiguïteit, incongruenties, complexiteit en dynamiek die het leven nu eenmaal met zich meebrengt.

Ruimte voor ontwikkeling veronderstelt ruimte voor niet-weten.

Sneak preview: de kracht van niet-weten

Over gebeurtenissen

Precies in het grensgebied tussen binnenwereld en ordening, vindt het werkelijke leven plaats; in gebeurtenissen, in ontmoetingen met anderen. In die ontmoetingen creëer je samen met anderen de werkelijkheid. Soms een nieuwe werkelijkheid.

Een gebeurtenis wordt spannend en interessant als je er een authentieke bijdrage aan levert én als je ruimte laat aan anderen om hún authentieke bijdrage te leveren. Mensen willen iets teweegbrengen dat er toe doet. Ze willen dat er daarbij een beroep wordt gedaan op hun kwaliteiten, talenten en enthousiasme. Dat je iets van jezelf kunt laten zien, maakt gebeurtenissen zo onweerstaanbaar spannend en interessant!

Een gebeurtenis is dus -als schakel tussen verleden en toekomst- zowel het experimenteerterrein als ook het product van ontwikkeling. Een stap in de ontwikkeling is immers op zichzelf weer een gebeurtenis. Zoals de ervaring van je eerste stapje als kind. Dat is een gebeurtenis die een hele rij volgende stappen bij je uitlokte. Gebeurtenissen maken ontwikkeling mogelijk en ontwikkelingen creëren gebeurtenissen. Je zou kunnen zeggen: een stap in je ontwikkeling is een gebeurtenis van jewelste.

Levensloop, ontwikkeling en vrije ruimte

De mens is niet bedoeld om te gehoorzamen. Hij is wel bedoeld om zich in een gemeenschap van vrije mensen te ontwikkelen in zijn of haar levensloop. Ontwikkeling vraagt vrije ruimte; ‘innerlijke vrije ruimte’ en vrije ruimte in het onderwijs en in de organisatie.

Een van de wezenskenmerken van de mens is dat hij telkens een nieuw begin kan maken. In gebeurtenissen kun je nieuwe ervaringen opdoen, telkens weer en gratis en voor niets. Door hoe je bijdraagt aan wat er gebeurt, kun je vertrouwde patronen loslaten en iets nieuws uitproberen. Dat is de dynamiek achter leren en ontwikkelen. Dat je je bewust wordt van het gegeven dat er iets anders gebeurt als je anders denkt en handelt

Over levenskunst in organisaties

In je binnenwereld onderscheid ik drie leefgebieden: je reactieve modus, je innerlijke vrije ruimte en oud zeer. Elk van deze drie leefgebieden in je binnenwereld levert je een bont gezelschap muzikanten op dat meespeelt in je innerlijke orkest. Soms spelen je spelers prachtig samen, soms niet en vaak zitten ze elkaar behoorlijk in de weg. Een speler dringt andere spelers naar de achtergrond of sluit sommige spelers zelfs uit door te veel het podium te pakken. Je kunt je orkest anders laten spelen door slapende of bescheiden spelers in de schijnwerpers te zetten en met zwakkere spelers te oefenen.

Kortom: je binnenwereld is een interessant en dynamisch veld van belemmeringen én van mogelijkheden. Hoe je de spelers in de loop van je leven in je innerlijke wereld het spel laat spelen, maakt je tot een uniek mens.

Bij de meeste mensen verzwakt in de loop van hun leven hun positie als dirigent van hun eigen orkest. Je reactieve modus en oud zeer nemen die rol over. Je innerlijke vrije ruimte speelt dan slechts sporadisch nog mee.

Ik noem het levenskunst als je je dirigent weer op het podium plaatst en je innerlijke vrije ruimte hervindt. Als vrij mens ben je beter in staat om met heel je potentieel verantwoordelijkheid te nemen en bij te dragen aan je eigen ontwikkelingen en die in je omgeving. Dat is een avontuurlijke weg. Je weet namelijk vooraf niet welke impact het heeft als je de vrije krachten in jezelf en die van anderen mee laat spelen in de gebeurtenissen van alle dag.

Krijg je er ook energie van?

Ieder mens, iedere groep, elke organisatie laat een handtekening na in de wereld. De mens schept orde in chaos. Welke orde? Als levensenergie haar weg vindt met als doel kernwaarden te realiseren, met inzet van ieders unieke kwaliteiten en talenten en met inzicht en wijsheid dan laten we een menselijke handtekening na die in evenwicht is met de natuur. En dat geeft je energie.

Als leidinggevende stel ik bij voorgenomen beslissingen mijn collega’s telkens de vraag: ‘Krijgen we er ook energie van?’ Als het antwoord ‘neen’ is, gaan we op zoek naar een beslissing die wél energie geeft. Vaak moeten we dan onder ogen zien dat we ons dan eerst moeten bevrijden van lastige patronen van denken en doen. Pas dan kom je tot activiteiten die energie geven.

Kwetsbaarheid is een kwaliteit

Ontwikkelingsgericht onderwijs komt tot stand in de samenwerking tussen leerlingen en hun docenten, coaches, mentoren en leidinggevenden. In een subtiele afstemming tussen bijdragen die van binnenuit komen. Dat maakt je kwetsbaar. Het is de kwetsbaarheid die ontmoetingen tussen mensen nu eenmaal met zich meebrengen. Bijdragen aan de ontwikkeling van anderen noemt onderwijspedagoog Gert Biesta dan ook ‘a beautiful risk’. De kanteling in het leiderschapsbeeld is van ‘doorzettingsmacht’ naar ontmoeten, ontwikkeling en samen betekenis creëren.

Louissteeman.nl is flying with Newtone. Designing You.